Với người Tày, Nùng thì Tết Thanh minh dường như độc đáo hơn vì gắn với nét văn hóa truyền thống của đồng bào các tỉnh miền núi phía Bắc. Đồng bào Tày, Nùng ở Bắc Kạn tổ chức Tết Thanh Minh vào mồng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm. Đây là Tết lớn trong năm sau Tết Nguyên đán, ngoài ý nghĩa tưởng nhớ tổ tiên, còn là dịp con cháu trong gia đình, dòng họ đoàn tụ sum vầy và tạo sự đoàn kết gắn bó trong dòng tộc...
Với Đồng bào Tày, Nùng ở Thôn Bản Hon, xã Bành Trạch, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn công tác chuẩn bị cho việc tảo mộ vào ngày mồng 3 tháng 3 thì ngày mồng 2 đã chuẩn bị sẵn sàng, có một số hộ gia đình đã mổ lợn chuẩn bị thực phẩm để làm mâm cúng cho ngày tảo mộ mồng 3 tháng 3 để dâng lên Tổ tiên và những linh hồn người đã khuất về thế giới bên kia... đối với đồng bào Tày, Nùng ở Bản Hon nói riêng và Đồng bào Tày, Nùng ở Bắc Kạn nói chung...
Vào ngày Tết Thanh Minh, ngay từ sáng sớm các gia đình đều làm các vật phẩm để dâng cúng Tổ tiên và chuẩn bị các dụng cụ để đi tảo mộ cho người đã khuất. Lễ cúng thường có gà luộc, thịt lợn, cá, xôi ngũ sắc, rượu, các loại bánh, hoa quả… Mỗi gia đình, dòng họ đều tiến hành sửa sang mộ của những người đã khuất, sau đó thắp hương, đốt vàng mã đặt bó hoa tươi dâng cho vong hồn người quá vãng đã khuất.
Bên cạnh đó phần quan trọng cũng không thể thiếu được đó là dâng Lễ cùng phẩm vật, minh y tinh khiết cúng Sơn Lâm nơi đặt phần mộ... Mọi người đi tảo mộ đều ăn mặc chỉnh tề, các cụ già thì ăn mặc theo trang phục bản sắc của Đồng bào Tày, Nùng để khấn vái nơi các phần mộ để cầu Tổ tiên phù hộ độ trì cho con cháu được sức khỏe và bình an...Thanh niên nam nữ cũng nhân dịp này quét dọn, sửa sang, đắp mới cho các ngôi mộ đây là một hành động và việc làm mang tính chất ý nghĩa báo hiếu với Tổ tiên cùng những người đã khuất. Các em nhỏ cũng theo cha mẹ đi tảo mộ, trước là để biết về những ngôi mộ của gia tiên, sau là bố mẹ muốn tập cho con cháu sự kính trọng Tổ tiên qua phong tục viếng mộ, tảo mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này để tảo mộ gia tiên và sum vầy với đại gia đình anh, em trong dòng tộc... tập trung đi tảo mộ từ sáng sớm cho đến gần trưa.
Sau khi đã tảo mộ xong, mọi người trở về nhà để ăn Tết, thông thường ngoài chuẩn bị rượu, thịt đồng bào còn làm các loại bánh. Vật phẩm đặc trưng nhất của Tết Thanh Minh là " khẩu đăm đeng", đây là món xôi nhiều màu sắc khác nhau được nhuộm bằng lá cây rừng nên màu sắc rất đẹp mắt, thơm ngon và rất an toàn; ngoài ra còn có bánh trứng kiến và đồng bào còn lấy lá gai, lá ngải chế biến thành bột sau đó trộn với bột gạo nếp để làm bánh lá ngải, bánh lá gai, hay lấy hoa chuối rừng về làm bánh nhân hoa chuối cùng nhiều loại ẩm thực đặc trưng của Đồng bào Tày, Nùng nơi đây...
Đức Hồng
